Woord vooraf
Inleiding
Aan het begin van het kalenderjaar 2019 is het een mooi moment om terug te blikken en vooruit te kijken. Er vonden weer veel fraaie en interessante activiteiten plaats. En er liggen weer mooie activiteiten in het verschiet.
Een activiteit vond dit jaar niet plaats en dat was de excursie. Nadat in 2017 Rogier Moulen Janssen afscheid nam van de excursiecommissie, heeft ook Jan Eijkemans na vele jaren grote inzet afscheid genomen van de excursiecommissie. We zijn hem dankbaar voor zijn activiteiten. Over de excursiecommissie en het bestuur meer in dit woord vooraf en in de nieuwsbrief.
Vereniging
De afgelopen jaren is hard gezocht naar uitbreiding van de excursiecommissie. En inmiddels kunnen we vol trots melden dat dit is gelukt. Jan Timmer, Paul Lemmens en Hans de Vaan vormen met zijn drieën de nieuwe excursiecommissie. Zij zijn voortvarend aan de slag gegaan en hebben een excursie georganiseerd die plaatsvindt op zaterdag 13 april 2019. De bestemming: Diest en Lier. Let op: er is een gewijzigde inschrijfprocedure van toepassing. Meer over de excursie en de gewijzigde inschrijfprocedure in deze nieuwsbrief.
Waar de zoektocht naar leden voor de excursiecommissie afgerond is, is dat die naar uitbreiding van het bestuur nog niet helemaal. We hebben er vertrouwen in dat we tijdens de eerstvolgende Algemene Ledenvergadering een nieuwe voorzitter kunnen presenteren. Vanaf januari 2019 is Fred Saan betrokken bij het bestuur. In het kader van uitbreiding van het bestuur zijn hij en Robert Defilet aangeschoven om nader kennis te maken met onze vereniging. Helaas gaat onze penningmeester het bestuur verlaten. Voor die functie zoeken we nog vervanging. Mocht u daarin een bijdrage willen en kunnen leveren, dan vernemen we daarvan graag via secretariaat@deoranjeboom.nl.
Activiteiten
Dinsdagavond 17 april 2018 werd het zeventigste Jaarboek gepresenteerd. Bredase ondernemers staan erin centraal. De presentatie in Grand Theatre Boekhandel was druk bezocht. Tijdens de avond sprak emeritus prof. Paul Klep (Radboud Universiteit) over ondernemers in Breda tijdens de vorige twee eeuwen. Tevens verzorgde prof. dr. Ben Wubs (Erasmus Universiteit Rotterdam) een lezing over Nederlandse multinationals in de geschiedenis. De aanwezige leden ontvingen daar hun exemplaar van het jaarboek. De andere jaarboeken zijn door een tiental leden bezorgd. BredaNu maakte tijdens de presentatie een rapportage, zie:
https://www.youtube.com/watch?v=dX–35wjuJgg.
Op 12 juni 2018 was de ledenvergadering in Teteringen. Guido van den Eynde verzorgde tijdens de avond zijn lezing over de Gevangenpoort en de middeleeuwse stadsversterking van Breda.
Ten behoeve van de Open Monumentendagen Breda op 8 en 9 september 2018 hebben we een nieuwe activiteit ontwikkeld: De Oranjeboom Fotospeurtocht 2018. De speurtochten zijn de lopers goed bevallen. We zijn voornemens dit in 2019 ook te ontwikkelen. Daarover meer in deze nieuwsbrief. Wilt u de twee reeds bestaande speurtochten nog eens willen zien en lopen, zie:
https://deoranjeboom.nl/fotospeurtochten/
In het najaar was op 22 oktober 2018 een dubbellezing in café Parkzicht te Breda. Anton Joosen sprak over Paul Windhausen. De lezing van Pieter Stallen ging over de Trip van Zoudtlandtkazerne.
De samenwerking met Nassaustadlezing is ook dit jaar voortgezet. Er waren dit jaar twee lezingen. De eerste was op 11 april 2018 in de Grote Kerk en ging over ‘vrome obsceniteiten’. Het Rose-handschrift van Engelbrecht II van Nassau stond centraal. Op dinsdag 2 oktober volgde de tweede lezing in de Waalse Kerk over ‘Nassaustad Breda in de Tachtigjarige Oorlog’.
Afronding
Aan het einde van het jaar is de afronding van het komende jaarboek al zeer nabij. Het jaarboek staat in het teken van de relatie tussen Breda en defensie in de negentiende en twintigste eeuw. Een projectredactie met specialisten heeft de redactie hierbij geholpen. We delen graag de datum van de presentatie van het jaarboek in het voorjaar via de nieuwsbrief. In die nieuwsbrief uiteraard ook andere informatie over de vereniging en de activiteiten.
Rest mij een woord van dank uit te spreken aan iedereen die op wat vorm dan ook een bijdrage heeft geleverd aan de vereniging. Door hun inzet en betrokkenheid zijn er weer vele activiteiten ontplooid. Dank jullie wel daarvoor.
Het bestuur wenst u alle goeds voor 2019,
Michiel Adriaansen
Secretaris De Oranjeboom
Vanaf 1 februari 2019: ’Brekelmans Lab’
Houd je je bezig met onderzoek naar aspecten van de geschiedenis van de Baronie van Breda? Kom dan naar één of meerdere netwerkbijeenkomsten van het ‘Brekelmans Lab’. U bent dan in de gelegenheid kennis te maken met collega-onderzoekers en waar zij mee bezig zijn. Misschien komt u tot informatie-uitwisseling of samenwerking. Professionals geven iedere keer een kijkje achter de schermen van hun werk. Hopelijk doet u inspiratie op voor verder onderzoek.
Het ‘Brekelmans lab’ is een initiatief van Geschiedkundige vereniging De Oranjeboom, het Stadsarchief Breda en Erfgoed Breda. Het idee is om vier keer per jaar op vrijdagmiddag van twee tot vier bij elkaar te komen in het Stadsarchief. De bijeenkomst begint met een kort voorstelrondje en een inleiding van maximaal een halfuur door één of meerdere leden van het netwerk. Daarna is er gelegenheid tot vragen en discussie en kunnen ook andere aanwezigen over hun onderzoeksactiviteiten vertellen of informatie vragen. Aan deelname van het netwerk zijn geen kosten verbonden.
De eerste bijeenkomst is op vrijdag 1 februari 2019, 14.00 tot 16.00 uur in de bovenzaal van het Stadsarchief. Na het kennismakingsrondje zullen Frans Gooskens en Peter van de Steenoven van ‘De Oranjeboom’ iets vertellen over het werk van de redactie van hun Jaarboek. Voor elk Jaarboek kiest de redactie een hoofdthema: voor het komende jaar is dat ‘Breda en defensie’ en voor het jaar daarop is dat de ‘stedenbouwkundige ontwikkeling en volkshuisvesting’. De sprekers zoomen in op onderzoeks-afbakening en onderzoeksvraagstelling. De keuzes die een auteur hierin maakt, heeft veel invloed op de uitvoering van het onderzoek: het literatuur- en archiefonderzoek en de structuur van het verhaal. Na hun inleiding is er uiteraard gelegenheid tot vragen en discussie. Andere aanwezigen kunnen daarna melding maken van hun activiteiten en eventueel hulp vragen, maar dit kan uiteraard ook tijdens de informele afsluiting van de bijeenkomst.
De volgende bijeenkomsten van het ‘Brekelmans Lab’ staan gepland voor 5 april en 7 juni 2019. Op 5 april zullen medewerkers van Erfgoed Breda vertellen over het archeologisch onderzoek bij het doortrekken van de Nieuwe Mark over het Seeligterrein. In juni verzorgt het Stadsarchief Breda de inleiding over de aanpak van archiefonderzoek.
Wilt u deelnemen aan één of meerdere van deze bijeenkomsten, meld u zich dan per e-mail aan bij het secretariaat van de Oranjeboom: secretariaat@deoranjeboom.nl. Om je aan te melden moet je lid zijn van de Oranjeboom of als vrijwilliger werken voor de deelnemende organisaties.
5 februari 2019: René van Chalon
Op 5 februari 2019 vindt in de Waalse Kerk te Breda een lezing plaats over René van Chalon (1519–1544). In 2019 wordt herdacht dat hij is geboren. René van Chalon was zoon van Hendrik III. René van Chalon was de eerste die zich Prins van Oranje mocht noemen. Op 5 februari 2019 vindt in de avond een lezing over hem plaats. Meer informatie volgt nog voorafgaand aan de lezing. Noteer de datum al vast in uw agenda. De activiteit wordt gezamenlijk georganiseerd met het Princenhaags Museum, heemkundekring Paulus van Daesdonck, Stadssociëteit De Gouden Cirkel, Henk Mannaert, Marcel Dalinghaus en Gerald Dalinghaus.
13 april 2019: Excursie Diest en Lier
Van Oranjestad naar Oranjestad, met plezier!
Zoals u wellicht heeft vernomen heeft De Oranjeboom een nieuwe excursiecommissie.
En die nieuwe commissie heeft zich gebogen over haar eerste logistieke en inhoudelijke taak: de traditionele voorjaarsexcursie van De Oranjeboom.
Op zaterdag 13 april nemen we u heel graag mee op een aantrekkelijke Brabantse expeditie. We zullen de grens richting Turnhout oversteken en via Geel koers zetten richting Diest. Dit prachtige oude vestingstadje was een van de erfenissen van prins Willem van Oranje en ging over op zijn oudste zoon, Filips-Willem. In Diest zullen we samen van een in stijl aangeklede koffie genieten om daarna middels een uitgebreide stadswandeling het historische centrum te verkennen.
Naast de kasteelheuvel, het stadsmuseum (met veel aandacht voor de Oranje-Nassaus) gaan we vanzelfsprekend de Sint-Sulpitiuskerk met het graf van de prins (die natuurlijk in Breda had moeten liggen – net als eigenlijk zijn vader – maar dat zullen we onze gidsen ter plaatse maar besparen) en het prachtige en (grote!) Begijnhof Sint Catherina bezichtigen. In het Diester Begijnhof zullen we ook van de lunch genieten. Het feit dat het Begijnhof in Diest genoemd is naar Sint Catherina terwijl haar Bredase evenknie aan de Catharinastraat ligt, is vast een erg goed reisomen!
Maar in de titel treft u ook plezier. Lierke Plezierke welteverstaan! De aloude en charmante stad Lier vormt op weg terug naar het noorden onze tweede stop. Ook hier zullen we de stad met gidsen verkennen waarbij de prachtige Sint-Gummaruskerk met zijn beroemde gebrandschilderde ramen en een schat aan verhalen – waaronder die uit de voor Lier zo zware jaren ’14-’18 – het pièce de résistance zal vormen. Lierke plezierke schreef ik al. Want u begrijpt: volgens goed Brabants gebruik treft u na de wandeling en tegenover (van recht tot schuin) voldoende gelegenheid voor het plezierlijk samen smeren van de keel.
De reis terug naar Breda is dan slechts nog een peulenschil.
Heel graag tot in de bus op zaterdag 13 april 2019!
Excursiecommissie De Oranjeboom,
Jan Timmer, Hans de Vaan en Paul Lemmens.
Details
Vertrek: zaterdag 13 april, 8.00 uur, Schoolakkerplein Breda
Retour: Verwachte aankomsttijd is 19.30 uur.
Excursiekosten voor leden: € 50,00 – voor introducé(e)s: € 55,00
Procedure inschrijving
Voor de excursie geldt een nieuwe inschrijfprocedure. Het bestuur verzorgt die graag voor de excursiecommissie, zodat de commissie zich met de excursie zelf kan bezighouden. De aanmelding geschiedt op volgorde van binnenkomst via secretariaat@deoranjeboom.nl.
Gaat U mee met de excursie? Stuur dan een e-mailbericht naar het secretariaat met daarin:
- Uw naam
- De naam van een eventuele Introducé(e); vermeld daarbij of uw introducé(e) lid is van De Oranjeboom of niet.
- Voor de lunch: geef aan of u (en/of uw introducé(e)) een vegetarische
lunch wenst.
De deelnameprijs voor leden van De Oranjeboom bedraagt € 50.
De deelnameprijs voor niet-leden bedraagt € 55.
U wordt geïnformeerd over de ontvangst van uw bericht met daarin informatie over de wijze van betaling. De betaling dient te geschieden voor 1 februari 2019. Indien de betaling dan niet heeft plaatsgevonden, dan is uw aanmelding niet definitief en is de eerstvolgende op de wachtlijst aan de beurt. Leden die op de wachtlijst staan, worden kort na 1 februari geïnformeerd, zodat betaling voorafgaand aan 1 maart 2019 kan plaatsvinden.
Indien u door omstandigheden niet aanwezig kunt zijn bij de excursie, dan doen we ons best om een ander lid te laten deelnemen. Mocht dat echter niet mogelijk zijn, dan krijgt u uw betaling voor de excursie helaas niet retour in verband met de gemaakte reserveringen en bijbehorende kosten.
Juli 2019: Proeflopen De Oranjeboom Fotospeurtocht 2019
De Open Monumentendagen 2019 vinden plaats op zaterdag 14 en zondag 15 september 2019. Het landelijke thema is ‘Plekken van plezier’. In samenwerking met Stadsfotograaf Breda gaan we ook dit in 2019 twee speurtochten ontwikkelen. We willen die fotospeurtochten proeflopen met een aantal geïnteresseerde leden. Mocht u daarin zijn geïnteresseerd, dan kunt u zich aanmelden via secretariaat@deoranjeboom.nl.
Vooruitblik op het Jaarboek
Zelatrices ondersteunen zorg aan dienstplichtige militairen
In het komende jaarboek 71 van ‘De Oranjeboom’ staat de relatie tussen Breda en defensie centraal. Breda beschikt in de negentiende eeuw over een groot garnizoen en ongeveer tien procent van de stadsbevolking is dan militair. Tot de opschorting van de dienstplicht in 1997 is een groot deel van de militairen dienstplichtig. Het artikel van Frans Gooskens in het nieuwe jaarboek zal de geschiedenis beschrijven van de Bredase militaire tehuizen. Deze huizen functioneren als huiskamers voor dienstplichtige soldaten en ze ontvangen er ook geestelijke vorming.
In het jaar 1880 krijgen de katholieke dienstplichtige soldaten te Breda een eigen militair tehuis in het park Valkenberg. Dit tehuis gaat later ‘Het Oude Nest’ heten en het gebouw ligt aan het nu bijna helemaal verdwenen Zwaanstraatje. Voor het beheer van het huis en de organisatie van activiteiten is veel geld nodig. Van de soldaten zelf is niet veel te verwachten. De dienstplicht kan dan nog worden afgekocht en in de praktijk worden jongens uit arme gezinnen opgeroepen voor het vervullen van de dienstplicht. Een groep van dames uit de Bredase burgerij trekt zich het lot aan van deze jongens. Door het organiseren van loterijen, tentoonstellingen en collectes weten ze extra inkomsten binnen te halen. Als tegenprestatie krijgen de dames ieder jaar een ontmoetingsdag in het militaire tehuis. Op de foto uit de collectie van Katholiek Documentatiecentrum een groep van zelatrices van rond het jaar 1900.
Uiteindelijk wordt het tehuis aan het Zwaanstraatje bij de aanleg van de Kennedylaan in 1966 gesloopt en verhuizen de militairen naar de latere Incom aan de overkant. In 1973 verhuizen ze alweer door naar een villa aan het Wilhelminapark. Met de sluiting in 1991 verdwijnt het laatste militaire tehuis in Breda.
Jaarboeken gezocht
De vereniging heeft een beperkt aantal jaarboeken van eerder jaren. En regelmatig worden delen van series aan de vereniging aangeboden. Waar mogelijk nemen we die graag in ontvangst. Mocht u nog delen zoeken dan vernemen we daarvan graag. We verkopen die graag ten behoeve van de vereniging. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met secretariaat@deoranjeboom.nl.
Overig historisch nieuws
Vanaf 1 januari 2019: Openingstijden Stadsarchief Breda
Per 1 januari 2019 verruimt Stadsarchief Breda de openingstijden. De nieuwe tijden zijn dinsdag en donderdag tussen 10.00 en 16.30 uur. Afhankelijk van andere activiteiten van Stadsarchief Breda is het vaak ook mogelijk om – voor historisch onderzoek – een afspraak te maken op woensdag of vrijdag. Neem daarvoor contact op via info@stadsarchiefbreda.nl.
Vanaf 22 januari 2019: Erfgoed Brabant Erfgoedcolleges
Laat u inspireren door het verleden en heden tijdens een nieuwe reeks Erfgoedcolleges. In het voorjaar van 2019 staan vier colleges op het programma. Ditmaal rondom historische oorlogen en conflicten die grote impact hebben gehad op Brabant en de Brabanders. De colleges zijn op: 22 januari, 19 februari, 26 maart en 16 april. Tijdstip: 14.00–16.30 uur (inloop 14.00–14.30 uur). Meer informatie over deelname in kosten, zie:
https://www.erfgoedbrabantacademie.nl/page/1121/erfgoedcolleges.
26 januari 2019: Cultuurnacht 2019
Op 26 januari 2019 is het weer Cultuurnacht en het Stadsarchief Breda doet daaraan mee. Op een aantal locaties in de stad, waar vaak wachtrijen staan, laat het Stadsarchief beelden uit de foto- en filmcollectie oud Breda zien. En in De Teruggave in het voormalig Belastingkantoor vertoont het Stadsarchief een aantal korte interviews met Bredanaars die een verhaal te vertellen hebben. Van de beiaardier tot skatehal Pier 15, van ruim 65 jaar koffiebranden tot wonen in de ‘witte huisjes’. Het volledige programma van Cultuurnacht 2019, zie:
https://www.cultuurnachtbreda.nl/
Erfgoed Brabant Podcast
In 2018 lanceerden Erfgoed Brabant de Brabants Erfgoed Podcast. Alle afleveringen van het eerste seizoen kunt u terugluisteren, via:
https://www.brabantserfgoed.nl/podcast
Deze nieuwsbrief ontvangt u als lid van Geschied- en
Oudheidkundige Kring ‘De Oranjeboom’. U kunt zich afmelden voor het
ontvangen van de nieuwsbrief bij het secretariaat.
Secretariaat
mr. M.P.L. Adriaansen
Mortelweg 24, 4847 BB Teteringen
e-mail: secretariaat@deoranjeboom.nl